مطالعه بازار پسته

مطالعه بازار پسته به بررسی ابعاد مختلف بازار این محصول پرداخته است. پسته یکی از ارزشمندترین محصولات کشاورزی ایران است که نه‌ تنها جایگاه ویژه‌ای در بازار داخلی دارد، بلکه به‌عنوان یکی از اقلام اصلی صادرات غیرنفتی کشور نیز شناخته می‌شود. کیفیت بالای پسته ایرانی، تنوع در ارقام، طعم منحصربه‌فرد و بازار جهانی گسترده، این محصول را به کالایی استراتژیک در حوزه کشاورزی و تجارت خارجی تبدیل کرده است. بررسی بازار پسته، چه در سطح تولید داخلی و چه در زمینه صادرات پسته به کشورهای مختلف، نیازمند تحلیل دقیق عواملی مانند قیمت پسته، میزان تولید سالانه، شرایط اقلیمی، رقبای بین‌المللی و سیاست‌های تجاری است. این مقاله با هدف ارائه یک دید جامع از وضعیت فعلی بازار پسته ایران و چشم‌اندازهای پیش‌رو، به بررسی داده‌های کلیدی، روندهای جست‌وجو و فرصت‌های اقتصادی موجود در این حوزه می‌پردازد.

بررسی جهانی صنعت پسته

در فصل زراعی ۲۰۲۴/۲۰۲۵، تولید جهانی پسته با رشد ۷ درصدی نسبت به سال گذشته به حدود ۱٫۲ میلیون تن رسید. بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ها در این دوره ایالات متحده، ایران و ترکیه بودند. بر اساس گزارش وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA)، در سال ۲۰۲۴/۲۵ آمریکا با تولید ۵۰۳ هزار تن (معادل ۵۰۳ هزار تن معادل کشوری) و رشد ۲۶ درصدی از سال قبل، سهم قابل‌توجهی از بازار جهانی پسته را در اختیار دارد. ایران نیز با تولید ۲۰۰ هزار تن، رشد ۲۰ درصدی نسبت به سال قبل را تجربه کرد، اگرچه کاهش اندازه مغز پسته به‌علت گرمای شدید و مشکلات آبیاری رخ داده بود. در این بین، ترکیه با تولید ۳۸۵ هزار تن، جهش بیش از ۱۰۰ درصدی در تولید خود داشت و از شرایط آب‌وهوایی مساعد بهره برد.

صادرات جهانی پسته

در حوزه صادرات پسته، در سال ۲۰۲۴ میزان صادرات جهانی به ۶۲۲ هزار تن رسید؛ هرچند این رقم نسبت به سال قبل با کاهش ۲ درصدی همراه بود که عمدتاً به‌دلیل کاهش عرضه آمریکا بود. آمریکا در این دوره ۳۶۰ هزار تن صادرات داشت که با وجود رکورد صادرات سال قبل، کاهش ۲۰ درصدی نسبت به آن گزارش شد. علت اصلی این کاهش، کمبود عرضه به نقاطی همچون چین و اتحادیه اروپا بود. از سوی دیگر، ایران با صادرات ۱۷۵ هزار تن، رشدی قابل‌توجه را تجربه کرد؛ زیرا افزایش تولید داخلی و بهبود کیفیت پس از مشکلات اقلیمی، زمینه افزایش بازارهای صادراتی به هند، چین و ترکیه را فراهم آورد. ترکیه نیز صادرات خود را به ۷۰ هزار تن افزایش داد که عمدتاً به مقصد اروپا صادر شد.

میزان مصرف جهانی پسته

با توجه به حجم مصرف جهانی، در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱٫۱ میلیون تن پسته در سطح جهان مصرف شده است. بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان معمولاً خود کشورهای تولیدکننده هستند؛ برای مثال در سال ۲۰۲۴، ایران با مصرف ۲۲۶ هزار تن، ترکیه با ۲۱۱ هزار تن و چین با ۲۰۹ هزار تن در رأس فهرست مصرف‌کنندگان جهانی قرار گرفتند. در این میان، ایالات متحده نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده از سال ۲۰۱۹/۲۰۲۰ شناخته می‌شود؛ مصرف پسته در این کشور از ۴۱٫۵ هزار تن در سال ۲۰۰۵ به ۲۲۵ هزار تن در سال ۲۰۲۳/۲۴ افزایش یافت که عوامل مؤثری مانند نوآوری در بسته‌بندی، تبلیغات سلامت و در دسترس‌بودن محصول در طول سال در این رشد نقش داشتند.

کشورهای دیگر مانند هند نیز با رشد ۱۶ درصدی CAGR میان مصرف‌کننده‌های بزرگ، بازار رو به رشدی را تجربه می‌کنند. از سوی دیگر، EU شامل اسپانیا و ایتالیا (با تولید حدود ۳۵ هزار تن)، علی‌رغم تولید نه‌چندان زیاد، از واردات پسته آمریکا (حدود ۱۵۰ هزار تن) بهره می‌برد. برای مثال، بازار پسته در اسپانیا و ایتالیا به‌واسطه تقاضای بالای مصرف داخلی و صنایع غذایی، اهمیت ویژه‌ای دارد.

در زمینه قیمت پسته، افزایش تولید در ترکیه و ایران باعث شد قیمت‌ها در نیمه دوم سال ۲۰۲۴ با نوسان مواجه شوند. متوسط قیمت پسته صادراتی ایران در اوایل ۲۰۲۴ به حدود ۸٫۲۵ دلار به ازای هر کیلوگرم رسید؛ اما با افزایش عرضه در بازار جهانی و کاهش نسبی تقاضا از سوی چین، تا اواسط سال به ۷٫۸ دلار کاهش یافت. در مقابل، قیمت پسته آمریکایی در بازارهای صادراتی (به‌ویژه چین پس از تخفیف تعرفه‌ها) همچنان بالاتر از میانگین بازار جهانی باقی ماند و به حدود ۹ دلار در هر کیلو گرم رسید. این تفاوت اقتصادی، رقابت را بین صادرکنندگان تشدید کرد و شرکت‌های تولیدکننده‌ای مانند The Wonderful Co. در کالیفرنیا توانستند با بهره‌برداری از تکنیک‌های نوین کشاورزی و بازاریابی، جایگاه خود را تقویت کنند.

پیش بینی نرخ رشد بازار پسته

در سال ۲۰۲۵ نیز پیش‌بینی می‌شود بازار جهانی پسته با نرخ رشد سالانه مرکب حدود ۴٫۷۸ درصد تا سال ۲۰۳۰ از ۵٫۶۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ به ۷٫۱۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۳۰ برسد. منطقه آسیا-پاسیفیک به‌عنوان سریع‌ترین بازار در حال رشد شناخته می‌شود و آمریکای شمالی بزرگ‌ترین بازار (با سهم بیش از ۳۰ درصد) خواهد بود. بطور کلی، با وجود چالش‌هایی مانند نوسان آب‌و‌هوا، آلودگی‌های قارچی (مانند آفلاتوکسین) و مسائل تعرفه‌ای، چشم‌انداز صادرات پسته همچنان رو به توسعه بوده و فرصت‌های جدیدی برای کشورهای تولیدکننده فراهم می‌سازد.

بررسی داخلی صنعت پسته

در سال زراعی ۱۴۰۳، تولید پسته ایران به‌طور تقریبی ۳۰۰ هزار تُن گزارش شد که نسبت به سال قبل بیش از ۱۵ درصد رشد را تجربه کرد. استان‌های کرمان، خراسان رضوی، سمنان و مرکزی همچنان محور اصلی تولید این محصول هستند؛ به‌طوری که استان کرمان با تولید حدود ۱۴۰ هزار تُن، عنوان اصلی‌ترین نقطه تولید پسته ایران را به خود اختصاص داد و پس از آن استان یزد با ۷۸ هزار تُن و خراسان رضوی با ۷۶ هزار تُن در جایگاه‌های دوم و سوم قرار گرفتند. این حجم تولید سبب شده ایران پس از ایالات متحده، دومین رتبه جهانی در تولید پسته را دارا باشد و سهم قابل‌توجهی از ارزآوری کشاورزی کشور را نیز از طریق صادرات پسته به دست آورد. (اتاق تعاون ایران)

از مجموع تولید ۳۰۰ هزار تُن پسته در سال ۱۴۰۳، تقریباً ۱۰۰ هزار تُن برای صادرات پسته تخصیص یافت و حدود ۲۰۰ هزار تُن در بازار داخلی مصرف شد. به عبارت دیگر، بیش از ۶۶ درصد از محصول تولیدی در داخل کشور به‌مصرف غذایی و صنایع تبدیلی رسید و حدود یک‌سوم به‌صورت خشک و مغز به بازارهای خارجی ارسال گردید. برآورد انجمن ملی پسته ایران نشان می‌دهد که از اولین دوره برداشت تا پایان اسفندماه ۱۴۰۳، حدود ۱۶۵ هزار تُن پسته از انبارها خارج شده که ۱۴۴ هزار تُن آن صادر و نزدیک به ۲۱ هزار تُن در بازار داخلی عرضه شده است. (اتاق تعاون ایران)

قیمت فروش پسته در بازار داخلی بسته به نوع و درجه‌بندی محصول متفاوت است؛ برای نمونه، پسته‌های رقم «فندقی» و «اکبری» در بازار داخلی معمولاً با دامنه قیمتی 800 تا 1.100 هزار تومان به ازای هر کیلوگرم عرضه می‌شوند؛ در حالی که پسته‌های صادراتی با کیفیت بالاتر (به‌ویژه ارقام احمدآقایی و اکبری ممتاز) اغلب از سوی صادرکنندگان به باغداران کیلویی 1.200 تا 1.500 هزار تومان خریداری شده و سپس بسته‌بندی و صادر می‌شوند. این اختلاف قیمت در بازار نشان‌دهنده تفاوت تقاضا، هزینه‌های فرآوری (خشک‌کردن، درجه‌بندی، بسته‌‌بندی) و کیفیت محصول است.

در حوزه صادرات، ایران در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۰۰ هزار تُن پسته را به ارزش تقریبی ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیون دلار به بازارهای جهانی روانه کرد. عمده مقاصد صادرات پسته ایران شامل کشورهایی مانند چین، هند، امارات متحده عربی، روسیه و اتحادیه اروپا (به‌ویژه آلمان و ایتالیا) بوده است. برای مثال، در نیمه نخست سال ۲۰۲۴ فقط به بازار اروپا ۳۴ میلیون یورو پسته صادر شد که حدود ۷۱ درصد آن (معادل ۲۴٫۳ میلیون یورو) به آلمان اختصاص داشت. همچنین بازارهای شبه‌قاره هند (به‌ویژه هند و پاکستان) سهم قابل‌توجهی از صادرات شهریور ۱۴۰۳ را در اختیار گرفتند، به‌طوری که بیش از ۲ هزار تُن پسته در این بازه زمانی به کشورهای همسایه صادر شد.

در سال ۱۴۰۳، مصرف سرانه داخلی پسته به‌طور میانگین حدود ۲.۳ کیلوگرم در سال برای هر خانوار ایرانی گزارش شد که در مناسبت‌هایی مانند شب یلدا و نوروز به‌دلیل تقاضای بالای آجیل، پسته سهم بیشتری از سبد خریدار پیدا می‌کند. افزون بر این، صنایع تبدیلی پسته (مانند تولید کرم پسته، عصاره پسته و محصولات شوکولاتی) نیز روز‌به‌روز توسعه یافته و به رشد تقاضای داخلی کمک کرده است. میزان مصرف داخلی در این دوره نزدیک به ۲۰۰ هزار تُن برآورد شده که بخشی از آن توسط فروشگاه‌های زنجیره‌ای و فروشگاه‌های آنلاین تأمین می‌شود.

عوامل تاثیر گذار بر قیمت پسته

با توجه به نوسانات نرخ ارز و هزینه‌های تولید (به‌ویژه هزینه آب و نیروی کار) در سال ۱۴۰۳، قیمت پسته داخلی تا حدودی اُفت و خیز داشت؛ این نوسان‌ها اثر مستقیم بر تصمیم تولیدکننده‌ها برای صادرات یا فروش در بازار داخلی داشته است. در برخی ماه‌ها که قیمت دلار افت می‌کرد، تمایل بیشتری برای عرضه محصول در داخل بازار (با قیمت 600–8۰۰ هزار تومان) وجود داشت؛ اما با افزایش نرخ ارز در نیمه دوم سال، امکان فروش صادرات پسته با نرخ‌های بالاتر (حدود ۷–۸ دلار به ازای هر کیلو، معادل 1.200–1.400هزار تومان) جذابیت بیش تری پیدا کرد.

در تعیین قیمت پسته عوامل متعددی به‌صورت همزمان و متقابل تأثیرگذار هستند. در ادامه مهم‌ترین این عوامل با تأکید بر اصطلاح قیمت پسته ارائه می‌گردد:

۱- شرایط اقلیمی و میزان تولید سالانه

شرایط آب‌وهوایی مناطق مهم تولید مانند کرمان (رفسنجان)، خراسان رضوی و یزد نقش اساسی در کیفیت و کمیت محصول پسته دارد و به‌طور مستقیم بر قیمت پسته تأثیر می‌گذارد. در سال‌هایی که بارندگی مناسب باشد و دمای تابستان در حد متعادل قرار گیرد، قیمت پسته معمولا کاهش می‌یابد زیرا عرضه افزایش می‌یابد. برعکس، خشکسالی‌های پراکنده، تنش‌های گرمایی در زمان گل‌دهی یا کاهش بارندگی در فصل زمستان باعث کاهش میزان تولید و در نتیجه افزایش قیمت پسته در بازار داخلی و حتی بازار صادراتی می‌شود.

۲- هزینه‌های تولید و فرآوری

هزینه‌های تأمین آب، کود، سموم و نیروی کار، و همچنین هزینه انرژی برای خشک‌کردن پسته، همه از مولفه‌هایی هستند که به‌طور مستقیم روی قیمت پسته تاثیر می‌گذارند. در چند سال اخیر با گران شدن کودهای شیمیایی و افزایش دستمزد کارگران برداشت و بسته‌بندی، هزینه تولید پسته افزایش چشمگیری پیدا کرده است و ادامه این روند مستقیماً باعث افزایش قیمت پسته نهایی در بازار شده است. ضمن اینکه هزینه بسته‌بندی صادراتی نیز روی قیمت پسته صادراتی تأثیرگذار است و بخش قابل توجهی از هزینه تمام‌شده را تشکیل می‌دهد.

۳- نرخ ارز و نوسانات بازار جهانی

از آنجا که بخش بزرگی از محصول به‌عنوان صادرات پسته روانه بازارهای خارجی می‌شود، نوسانات نرخ دلار یا یورو به سرعت روی قیمت پسته داخلی تأثیر می‌گذارد. وقتی ارزش ریال کاهش می‌یابد، صادرکننده‌ها با توجه به قیمت پسته در بازار جهانی، تمایل دارند محصول خود را صادر کنند تا سود ارزی بیشتری کسب نمایند. این موضوع باعث کاهش عرضه در بازار داخلی و بالا رفتن قیمت پسته در داخل کشور می‌شود. همچنین، نوسان نرخ ارز در بلندمدت تعیین‌کننده تصمیم برای فروش یا احتکار محصول برای دریافت قیمت پسته مطلوب در آینده است.

۴- تقاضای داخلی و فصلی بودن مصرف

تقاضای پسته در مناسبت‌های فصلی نظیر شب یلدا و نوروز به اوج می‌رسد؛ در این مواقع جست‌وجو برای “قیمت پسته” در گوگل و استعلام قیمت پسته در بازار داخلی به‌شدت افزایش می‌یابد. در ماه‌های آذر و دی که تقاضای خانوار برای آجیل بالا می‌رود، قیمت پسته در بازارهای سنتی و آنلاین معمولا افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. همچنین مصرف در صنایع تبدیلی مانند تولید بستنی پسته‌ای یا انواع شیرینی و شکلات حاوی پسته، باعث می‌شود تقاضای ثابت‌تری در طول سال شکل گیرد و به نوسانات فصلی قیمت پسته کمک کند.

۵- ظرفیت صادرات و رقابت در بازار جهانی

ایران با داشتن رتبه دوم تولید جهانی پسته، گزینه مهمی در میان صادرکنندگان است. وقتی تقاضا از بازارهای هدف صادراتی مانند چین، هند و اتحادیه اروپا افزایش می‌یابد، صادرکننده‌ها با توجه به قیمت پسته در این بازارها، محصول را به صادرات اختصاص می‌دهند و عرضه بازار داخلی کاهش می‌یابد که منجر به افزایش قیمت پسته در داخل می‌شود. از سوی دیگر، وقتی رقابت در بازار جهانی شدت می‌گیرد و قیمت پسته کشورهای رقیب (مانند آمریکا و ترکیه) کاهش می‌یابد، صادرکننده‌های ایرانی مجبور می‌شوند برای حفظ سهم بازار، قیمت پسته خود را تعدیل کنند که این اثر در نهایت روی قیمت پسته داخلی نیز تأثیرگذار است.

۶- سیاست‌های دولتی و تعرفه‌های صادراتی/وارداتی

سیاست‌های صادراتی دولت، اعطای مجوزها، تعیین سهمیه صادراتی و اعمال تعرفه‌های جدید همه عواملی هستند که به‌طور مستقیم بر قیمت پسته داخلی و صادرات پسته تأثیر دارند. زمانی که دولت به‌دلیل افزایش عرضه داخلی تصمیم می‌گیرد محدودیتی در صادرات اعمال کند، میزان پسته قابل‌صادرات کاهش یافته و عرضه داخلی افزایش می‌یابد، که نتیجتاً باعث کاهش موقتی قیمت پسته می‌شود. برعکس، اگر تعرفه یا مقرراتی برداشته شود و صادرات آزادتر شود، قیمت پسته صادراتی بالا رفته و این امر بر قیمت پسته داخلی اثرگذار خواهد بود.

۷- کیفیت و درجه‌بندی محصول

پسته‌ها بر اساس ارقام (مانند فندقی، اکبری، احمدآقایی و اوحدی) و همچنین بر اساس سایز مغز و درصد شکستگی دسته‌بندی می‌شوند. پسته‌های با مغز درشت، کاملا خندان و بدون شکستگی، معمولاً قیمت پسته بالاتری دارند. حتی در سال‌هایی که تولید کلی کاهش یافته است، اگر محصول از کیفیت بالایی برخوردار باشد، قیمت پسته آن رقم می‌تواند حتی دو برابر قیمت پسته میانگین بازار باشد. صادرکنندگان برای فروش در بازارهای خاص مانند اتحادیه اروپا و ژاپن، روی پسته‌های ممتاز سرمایه‌گذاری می‌کنند تا قیمت پسته صادراتی را افزایش دهند؛ این موضوع به‌مرور بر قیمت پسته داخلی نیز تاثیر می‌گذارد.

با توجه به این عوامل، درک دقیق روند قیمت پسته نیازمند تحلیل همزمان شرایط اقلیمی، هزینه‌های تولید و فرآوری، نوسانات نرخ ارز، تقاضای فصلی، سیاست‌های دولتی و کیفیت محصولات است. بررسی این متغیرها به کشاورزان و صادرکنندگان کمک می‌کند تا برای تعیین زمان فروش یا ذخیره محصول، استراتژی مناسبی را انتخاب کنند و از قیمت پسته مطلوب بهره‌مند شوند.

اگر به دنبال انجام مطالعه بازار داخلی و خارجی به‌صورت کاملاً تخصصی و کاربردی هستید، تیم ما آماده ارائه خدمات مشاوره و تحلیل جامع در زمینه عرضه، تقاضا، پیش‌بینی نیاز آینده و بررسی بازارهای صادراتی با تعیین پتانسیل‌ها و مقاصد کلیدی می‌باشد. برای دریافت اطلاعات بیشتر و همکاری می‌توانید با ما در ارتباط باشید.