طرح توجیهی تولید سیگار

تولید سیگار در ایران به‌عنوان یکی از زیرشاخه‌های صنعت دخانیات، نقش مهمی در تأمین نیاز بازار داخلی و کاهش وابستگی به واردات ایفا می‌کند. با توجه به رشد روزافزون مصرف محصولات دخانی و وجود ظرفیت‌های قابل‌توجه در کشت تنباکو در استان‌های شمالی و غربی کشور، توسعه خطوط تولید سیگار می‌تواند علاوه بر ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم، به افزایش درآمدهای ملی و ارزآوری نیز منجر شود. بومی‌سازی فرآیندهای تولید سیگار و به‌کارگیری فناوری‌های نوین، امکان کنترل بهتر کیفیت محصولات و انطباق با استانداردهای جهانی را فراهم می‌آورد و نیاز به واردات مواد اولیه و دستگاه‌های خط تولید را کاهش می‌دهد. این اقدامات در نهایت موجب افزایش رقابت‌پذیری محصولات ایرانی در بازارهای منطقه‌ای و تقویت پایه‌های اقتصادی کشور خواهد شد.

انواع سیگار

سیگار به‌عنوان یکی از متداول‌ترین محصولات دخانی، در شکل استاندارد خود شامل کاغذ مخصوص، فیلتر (در بسیاری از انواع) و تنباکوی خردشده است. فرآیند تولید سیگار از انتخاب و تهیه انواع برگ‌های تنباکو، خشک‌کردن، خردکردن و همگن‌سازی آن آغاز می‌شود. سپس تنباکوی خردشده با افزودنی‌های مجاز (برای کنترل رطوبت، طعم و آتش‌گیری) ترکیب شده و در کاغذ مخصوص پیچیده می‌شود. در نهایت، بسته‌بندی و حک‌سازی نشان تجاری انجام شده تا محصول نهایی آماده عرضه در بازار گردد.

۱. سیگار فیلتر‌دار: رایج‌ترین نوع در بازارهای مدرن که دارای فیلتر پلی‌پروپیلن یا سلولزی برای کاهش ورود ذرات بزرگ به ریه است.

۲. سیگار بدون فیلتر: سنتی‌تر و معمولاً قوی‌تر از نظر طعم و غلظت نیکوتین؛ مصرف آن در برخی مناطق هنوز رواج دارد.

۳. سیگار لایت و سوپر لایت: با مقدار کمتر تنباکو و فیلترهایی با منافذ بیشتر برای کاهش غلظت نیکوتین و قطران.

۴. سیگار طعم‌دار: تنباکو با اسانس‌های طعم‌دهنده (مانند میوه یا ادویه) ترکیب می‌شود تا تجربه متفاوتی ارائه دهد.

۵. سیگار بدون دود (اسنو‌س و اسنوس‌تیچ): اگرچه شکلی از دخانیات بدون مصرف مستقیم آتش است، اما در برخی بازارها به‌عنوان جایگزین معرفی می‌شود؛ اما خارج از تعریف استاندارد «تولید سیگار» قرار می‌گیرد.

تاریخچه پیدایش سیگار

ریشه اصلی مصرف تنباکو به قاره آمریکا بازمی‌گردد که سرخپوستان بومی اقدامی تشریفاتی و آیینی برای دودکردن برگ تنباکو داشتند. پس از برخورد اروپاییان با آمریکا در اواخر قرن شانزدهم میلادی، تنباکو به اروپا و سپس به سایر نقاط جهان راه یافت. نخستین سیگارها در اسپانیا و پرتغال تولید شد و تا اوایل قرن هفدهم کم‌کم سایر کشورها از جمله فرانسه، انگلستان و روسیه آن را وارد کردند. با انقلاب صنعتی در اواخر قرن هجدهم، تولید سیگار مکانیزه شد و کارخانه‌های بزرگ مشغول به تولید انبوه محصولات دخانی شدند.

واردات و بومی‌سازی در ایران

تنباکو برای اولین‌بار در اواسط دوره صفویه (حدود سال ۱۰۴۰ هجری قمری، معادل اوایل قرن هفدهم میلادی) توسط مسافرانی که از اروپا بازمی‌گشتند، به ایران معرفی شد و مصرف تدریجی آن میان مردم گسترش یافت. با ورود سیگار صنعتی در دوره قاجار، به‌ویژه در اواخر قرن نوزدهم، نخستین نمونه‌های تولید سیگار در کارگاه‌های کوچک تهران و تبریز شکل گرفت. اما تولید صنعتی و رسمی سیگار از دهه ۱۳۱۰ خورشیدی (حدود سال ۱۹۳۰ میلادی) با تأسیس کارخانه دخانیات دولتی ایران آغاز شد که به مرور ظرفیت‌های خود را افزایش داد و اکنون بخش عمده نیاز بازار داخلی را تأمین می‌کند.

فرآیند تولید سیگار

فرایند تولید سیگار معمولاً با برداشت و خشک‌کردن برگ‌های تنباکوی مناسب آغاز می‌شود. برگ‌های تازه پس از چیدن، بسته به نوع تنباکو (فلوریدا، ویرجینیا، برگ تابستانه و…) تحت روش‌های خاصی مثل خشک‌کردن هوایی (air-cured)، خشک‌کردن اتاقی (barn-cured) یا خشک‌کردن دود (smoke-cured) قرار می‌گیرند. در گام بعدی، برگ‌های خشک‌شده بر اساس ویژگی‌هایی مانند درصد رطوبت، رنگ و عطر دسته‌بندی شده و برای مرحله بلِندینگ به مخلوط‌کن‌های صنعتی منتقل می‌شوند. در بلِندینگ، ترکیب دقیق انواع برگ‌ها و افزودنی‌های مجاز (برای کنترل رطوبت و کمک به سوخت یکنواخت) تعیین‌کننده طعم، قدرت و ویژگی‌های نهایی تولید سیگار است.

جزئیات برش و طریقه فرم‌دهی

پس از ترکیب اولیه، تنباکوی بلِندشده با دستگاه‌های کرشر یا ریبون کاتر به قطعات بسیار ریز پودر می‌شود. این پودر تنباکویی سپس با کاغذ سیگار همگن‌سازی می‌شود: در روش سنتی (batch forming)، مقدار مشخصی از پودر داخل یک قالب ریخته و با فشار قالب، شِیت یا لایه برش‌خورده آماده می‌شود؛ اما در روش پیوسته (continuous forming)، ماشین‌هایی مانند Molins یا GD به‌طور مداوم پودر تنباکو را روی کاغذ فیلتر پخش و رول می‌کنند. به‌کارگیری سیستم پیوسته ضمن افزایش سرعت و کاهش خطا، ضخامت و تراکم یکنواخت‌تری در طول سیگار ایجاد می‌کند.

مقایسه روش‌های تولید سیگار

روش دستی و نیمه‌پیوسته تولید سیگار (Batch Processing): در این روش، مراحل فرم‌دهی و برش در دسته‌های محدود (چند هزار عدد) انجام می‌شود. هزینه سرمایه‌گذاری کمتر است ولی کیفیت در هر دسته قدری متفاوت بوده و سرعت تولید پایین‌تر است.

روش پیوسته تولید سیگار (Continuous Processing): با سرمایه‌گذاری بالاتر روی ماشین‌آلات فوق‌پیشرفته، تولید به‌صورت ۲۴ ساعته و مداوم انجام می‌شود. سرعت بالا (بیش از ۱۲,۰۰۰ نخ در دقیقه)، کنترل دقیق ضخامت و رطوبت و کاهش ضایعات از مزایای این روش است.

روش‌های هیبرید (Mixed Mode): ترکیبی از تولید پیوسته برای حجم بالا و فرایندهای دستی برای تولید انواع ویژه یا طعم‌دار.

متداول‌ترین و باکیفیت‌ترین روش تولید سیگار

در بازار جهانی و نیز در خطوط صنعتی تولید سیگار ایران، روش پیوسته (Continuous Processing) با استفاده از ماشین‌های برند Molins یا GD Machines بیشترین سهم را دارد؛ زیرا این روش ضمن تضمین یکنواختی در بافت و میزان رطوبت، قابلیت تنظیم دقیق ترکیب بلِندینگ را در سرعت‌های بالا فراهم می‌کند و نهایتاً کیفیت خروجی بالا و ضایعات پایین‌تری ارائه می‌دهد.

انواع تنباکو و ویژگی‌های آن در فرآیند تولید سیگار

در تولید سیگار معمولاً از سه نوع اصلی تنباکو استفاده می‌شود که هر یک ویژگی‌ها و پروفایل طعمی منحصربه‌فردی دارند:

تنباکوی ویرجینیا (Virginia/Bright): این تنباکو فلوریدا–کیفیتی است و با روش فلور (Flue‑Cured) خشک می‌شود. دارای شکر طبیعی بالا (حدود 18–20% وزن خشک) و نیکوتین متوسط (1.5–2%) است. طعم شیرین و ملایم، رنگ طلایی روشن و سوخت یکنواخت از شاخصه‌های آن است

تنباکوی بورلی (Burley): تنباکویی است هوا-خشک (Air‑Cured) با جذب رطوبت بالا و شکر طبیعی کم (حدود 0.5–1%)، اما نیکوتین بالاتر (3–4%). طعم قوی‌تر و بدنه تنباکویی با سوخت آهسته دارد

تنباکوی اورینتال (Oriental/Turkish): برگ‌های کوچک و نازک که به‌صورت آفتابی خشک می‌شوند (Sun‑Cured). شکر و نیکوتین متوسط (هر کدام حدود 1–6%)، طعم تند و معطر و عطری گیاهی مشخص دارد.

نوع تنباکو	روش خشک‌کردن	شکر طبیعی (%)	نیکوتین (%)	پروفایل طعمی	منطقه اصلی کشت
ویرجینیا	فلور (Flue‑Cured)	18–20	1.5–2	شیرین، ملایم	آمریکا، آفریقا، هند
بورلی	هوا-خشک (Air‑Cured)	0.5–1	3–4	قوی، بدنه‌دار	آمریکا، برزیل
اورینتال	آفتابی (Sun‑Cured)	4–6	1–2	تند، معطر	ترکیه، یونان، بلغارستان

بهترین‌ مبدأ و حجم تولید جهانی تنباکو

بیش از ۵.۸ میلیون تن تنباکو در سطح جهان تولید می‌شود که چین با تولید حدود ۲.۲ میلیون تن (۳۷.۹% کل تولید جهانی) در سال ۲۰۲۲ در رتبه اول قرار دارد. پس از آن، هند با حدود ۷۶۱ هزار تن (۱۲.۹%) و برزیل با حدود ۷۰۲ هزار تن (۱۱.۹%) قرار دارند.

بیش ترین مصرف‌کننده سیگار

مردم چین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده سیگار در جهان هستند؛ به‌طوری که در سال ۲۰۲۲ حدود ۲.۴ تریلیون نخ سیگار در این کشور فروخته شده که معادل ۴۶% مصرف جهانی است. همچنین حدود ۳۰۰ میلیون نفر در چین سیگاری هستند

افزودنی‌ها در تولید سیگار

در تولید سیگار صنعتی، معمولاً حدود ۱۰% وزن نهایی محصول را افزودنی‌ها تشکیل می‌دهند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

شکر‌ها (Sugars): ۶% وزن خشک؛ برای تعدیل طعم و کمک به فرآیند سوخت .

رطوبت‌دهنده‌ها (Humectants): مانند گلیسرول و پروپیلن گلیکول، ۳%؛ برای حفظ رطوبت مطلوب و جلوگیری از خشک شدن برگ‌ها

ترکیبات آمونیاکی: کمتر از ۰.۵%؛ برای افزایش جذب نیکوتین و بهبود فرمان آتش‌گیری.

طعم‌دهنده‌های فرعی: کاکائو، شیرین بیان و عصاره‌های گیاهی در مقادیر کمتر از ۱% برای ایجاد پروفایل طعمی متمایز.

کیفیت کاغذ و چسب سیگار

کاغذ سیگار با وزن مبنا (basis weight) معمولاً بین ۱۰ تا ۲۸ گرم بر متر مربع تولید می‌شود؛ ماده اصلی آن الیاف گیاهی مانند کتان، کنف، ساقه برنج یا اسپارتو است. برای تنظیم نرخ سوخت و رطوبت، درون کاغذ منافذی با اندازه مشخص ایجاد می‌شود (پراکنش پُرکننده حدود ۲–۱۲ میکرون)

نوار چسب در یکی از لبه‌های طولی کاغذ قرار دارد که معمولاً از چسب‌های نشاسته‌ای (Cellulose‑Based) یا پلی‌وینیل استات تهیه می‌شود تا هم از نظر بهداشتی و هم از نظر استحکام، استانداردهای تولید سیگار را تأمین کند

در ایران عمدتاً کاغذ سیگار و چسب مربوطه از طریق واردات از کشورهای اروپایی (هلند، آلمان) تأمین می‌شود و تولید داخلی آن هنوز بسیار محدود است.

خلاصه سرمایه گذاری طرح توجیهی تولید سیگار

ظرفیت تولید سالیانه : 26 میلیون نخ

مساحت زمین موردنیاز : 3000 مترمربع

سطح زیربنا : 400 مترمربع

تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : 13 نفر

میزان سرمایه گذاری ثابت : 40 میلیارد تومان

ارزش ماشین آلات و تجهیزات : 406 هزار دلار

نرخ بازده داخلی : 43 درصد

لازم به ذکر است اعداد ارائه شده در خلاصه سرمایه گذاری تقریبی بوده و در طرح های معرفی شده امکان سرمایه گذاری با ظرفیت های مختلف وجود دارد.

به منظور راه اندازی یک کسب و کار باید آن را از لحاظ گوناگون بازار، زیرساخت ها و منابع در دسترس و غیره … مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. در صورت نیاز به مشاوره و تهیه طرح توجیهی کامل می توانید با مشاورین ما در ارتباط باشید.